Bir diğer ifadesi ile serbest piyasa ekonomisi olarak da bilinen sistem ‘bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler.’ cümlesi ile tanınmaktadır. Ekonomik alanlarda gerçekleştirilen işlemlerde tam anlamlı rekabet koşullarının hâkim olduğu bir piyasa işleyişini ifade etmektedir. Serbest bir şekilde yapıldığı sistemi oluşturmaktadır. Serbest piyasada fiyatlar devlet ya da hükümet tarafından değil piyasanın belirlediği sistemi ifade etmektedir.
Serbest piyasa nedir? sorusuna yanıtına yapılabilecek daha geniş tanım ise; özel sektöre ve piyasaya dayanan, mevcut kaynakların dağılımında fiyat yapısını ve dünya genelinde meydana gelen fiyat dengesini temel alan sistemi ifade etmektedir.
Devlet ve hükümet gibi resmi etkilerin yanı sıra devlete ilişkin yatırımları da en aza indiren bir sistemi ifade etmektedir. Devlet harcamalarının piyasa işlemlerinden ziyade alt yapı gibi faaliyetlere yöneltildiği bir piyasa koşulunu ifade etmektedir.
Serbest Piyasa Ekonomisinin Ortaya Çıkışı
Söz konusu bir diğer ifadesi ile kapitalizmde son evre olarak kabul edilen liberal devlet politikalarında uygulama alanına verilen ismi ifade etmektedir. 1980’li yıllara gelindiğinde ise Keynesyen politikalardan vazgeçilerek serbest piyasa ekonomisine geçişin yaşandığı süreci ifade etmektedir.
Serbest Piyasa Ekonomisinin Özellikleri
Serbest piyasa ekonomisinde iki temel faktör yer almaktadır. Bunlar bırakınız yapsınlar düzeni ile yapının kendi kendini dengeye sokacağını kabul eden görünmez el teorilerinden oluşmaktadır. Söz konusu sistemlerin gerçekleşmesini sağlayan düzenler ise satı ve alış işlemlerini karşılıklı olarak gerçekleştiren ve buna bağlı olarak oluşan fiyat sistemidir.
Serbest piyasa ekonomisi özellikleri en temel başlıklarda toplanması gerekirse özel mülkiyet hakları, girişim ve seçimlerde özgürlük, kişisel çıkar, piyasa mekanizması, rekabet ve sınırlı özellikteki hükümet yapısı gibi başlıklara ayrılmaktadır.
Türkiye’de Serbest Piyasa Ekonomisinin Uygulanması
Türkiye’nin serbest piyasa ekonomisine geçişi 24 Ocak 1980 tarihli ekonomik istikrar programına geçilmesi ile olmuştur. Buna göre kamu müdahalesinden ziyade serbest piyasaya geçişle birlikte içe dönük sanayileşme yerine dışa dönük sanayileşme sistemleri uygulanmaya geçilmeye başlanmıştır.
Devlet müdahaleci ve korumacı yaklaşımlarını en aza indirerek yerini dışarıdaki ekonomik gelişmelere de açık olan bir pazar şeklindeki ekonomik yapıya geçişe başlanmıştır.
Türkiye’nin Serbest Piyasayı Geliştirmek İçin Aldığı Kararlar
1983 senesinde Türkiye benimsemiş olduğu serbest piyasa ekonomisini geliştirmek adına çeşitli kararlar almıştır. Buna öre günlük kur uygulaması devam edecek iktisadi kamu kuruluşlarının özelleştirilmesine ilişkin adımların atılması gibi işlemler yapılacağı gibi kararlar alınmıştır. Aynı zamanda 32 no’lu kanun çıkartılarak Türk parasının değerinin korunmasına ilişkin hükümler yer almıştır. TL’nin konvertibilitesine yönelik hamleler yapılmıştır. Yabancı sermayenin girişine özendirilirken, özel girişimlerin cesaretlendirilmesine yönelik hamleler de yapılmıştır. Kamuya ilişkin yatırımlar ise alt yapı, savunma ve enerji gibi alanlara yöneltilmiştir.
Serbest Piyasa ve Devlet Müdahalesi
Serbest piyasalar devletin ve devlet müdahalesinin hiç olmadığı alanlar olarak değerlendirilmesine karşın aksine aslında devletin var olduğu ve müdahalesinin az olduğu alanları ifade etmektedir. Ancak yine de serbest piyasalar devlet müdahalesinin hiç olmadığı alanlar olarak değerlendirilseler de böyle bir sistem hemen hemen mümkün olmamaktadır. Devletin hiçbir şekilde düzenleme yapmadığı piyasaların var olduğu sistemleri söylemek neredeyse imkânsız bir durumdur.
Piyasa da zarar oluşturabilecek ve piyasaya güveni zedeleyecek sahtekârlar ve işsizliğe bağlı ciddi ölçekli krizlerin oluşması da devletin piyasaya müdahil olabileceği alanlar olmakta ve düzenleme gerektirebilmektedir.
Serbest piyasa ekonomisinde bilinmesi gereken bir diğer nokta ise dalgalı döviz kuru olarak da isimlendirilen serbest kurdur. Döviz kur sisteminin hiçbir şekilde devlet müdahalesi ile karşı karşıya olmadığı sistemlerdir.
